Πένθος: η απώλεια του σημαντικού άλλου στην παιδική ηλικία

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι το πένθος και το βάζω στα πλαίσια του προβλήματος σε σχέση με την παιδική ηλικία, διότι είναι κάτι δύσκολο να ανακοινωθεί και ύστερα να αντιμετωπιστεί. Η απώλεια είναι από μόνη της μια στρεσσογόνα κατάσταση που μπορεί να βιώσει ένα άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του, και η οποία έπειτα απαιτεί σημαντικότατη ψυχολογική προσαρμογή (BuckleyT., McKinleyS., ToflerG. & BartropR. 2010).

Τα παιδιά πενθούν για την απώλεια ενός γονιού, παρ’ όλα αυτά η απώλεια ενός οποιουδήποτε προσώπου που αγαπούν (π.χ. αδέρφια, οικογενειακό πρόσωπο, δάσκαλο, φίλο) ή ακόμη και αντικειμένου (π.χ. το αρκουδάκι που κοιμούνται αγκαλιά κάθε βράδυ) και στο οποίο είναι προσκολλημένα είναι ένα πένθος. Ας μην ξεχνάμε πως και τα παιδιά όταν πενθούν έχουν τις ίδιες ανάγκες με τους ενήλικες. Σαφώς και πρέπει να αντιμετωπίζονται με παραπάνω ευαισθησία, αλλά όχι να βάζουμε «κάτω από το χαλάκι» το θέμα για να μην στεναχωρήσουμε το παιδί. Είναι ήδη στεναχωρημένο και έχει ανάγκη από στήριξη και ξέσπασμα όπως και εσείς. Πολλοί γονείς, επιλέγουν είτε να περιορίσουν τις συζητήσεις σχετικά με τον θάνατο είτε να αγνοήσουν την ανάγκη των παιδιών να μιλήσουν, να ρωτήσουν και να κατανοήσουν την απώλεια (DowdenS. 1995. ΗoladayB. 1995. HeneyS.P. 1991. SchonfeldD.J. 1993).

 Πως ορίζεται όμως το πένθος;;  

Τo πένθος (grieving) ορίζεται ως η αντίδραση στην απώλεια, στην αιτία θανάτου (Μίττλετον Χ., 2009). Ονομάζεται το συναίσθημα δηλαδή λύπης και θλίψης που νοιώθει κάποιος όταν του συμβεί κάποια μεγάλη συμφορά, συνήθως όταν χάσει κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο. Είναι ο τρόπος που αντιδρούμε στο θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Πρόκειται για μια επίπονη συναισθηματική διαδικασία, στην οποία μπαίνουμε ύστερα από μια σημαντική απώλεια. Όταν καλούμαστε, δηλαδή, να αποχωριστούμε από εκείνον που πέθανε και να προσαρμοστούμε σε έναν κόσμο από τον οποίο εκείνος θα λείπει (Aboutyouth.gr, 2008).

Πότε το παιδί κατακτά την έννοια του πένθους;;

Σύμφωνα με τον Piaget (1926), το παιδί για να αφομοιώσει πλήρως την έννοια του θανάτου πρέπει να φτάσει στην ηλικία των επτά-οκτώ ετών.

Ως την ηλικία των τριών ετών η μόνη ανησυχία του παιδιού είναι ο αποχωρισμός. Δεν είναι ο θάνατος ο ίδιος αλλά μάλλον η διάλυση της σχέσης η οποία επηρεάζει το νήπιο.

 Ως την ηλικία των πέντε ετών το παιδί συνδέει τη όψη με την κίνηση. Ως συνέπεια ότι υπάρχει γύρω του και κινείται είναι ζωντανό.

Μέχρι την ηλικία των επτά ετών, τα παιδιά δύσκολα κατανοούν την μη αναστρεψιμότητα του θανάτου, κάτι το οποίο τα οδηγεί να προβαίνουν σε συνεχείς ερωτήσεις σχετικά με την επιστροφή ή την απουσία του προσώπου

Μέχρι την ηλικία των εννέα ετών τώρα, τα παιδιά έχουν κατακτήσει δύο έννοιες, οι οποίες είναι η κατανόηση του αναπόφευκτου του θανάτου αλλά και της οριστικότητας του. Παρόλα αυτά συνεχίζουν να εύχονται για την επιστροφή του χαμένου προσώπου. Στην ηλικία των 11, αρχίζουν τα παιδιά να καταλαβαίνουν σιγά-σιγά την αιτιότητα του θανάτου, ότι δηλαδή ο θάνατος, ισοδυναμεί με πλήρη παύση όλων των σωματικών λειτουργιών (DowdneyL. 2005).

Τα παιδιά δηλαδή έχουν την ανάγκη να ξεσπάσουν, να συζητήσουν, να ρωτήσουν «τι έγινε;», «που πήγε;», «πότε θα γυρίσει;». Είναι ερωτήματα δύσκολα για μικρούς και μεγάλους αλλά πρέπει να απαντηθούν για να γίνει το επόμενο βήμα.

 Τέλος θα αναφερθούμε στα στάδια του πένθους, βέβαια δεν είναι και ο κανόνας ! Τα στάδια αυτά σύμφωνα με την Ross(1997) είναι τα εξής: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη και τέλος αποδοχή. Δεν περνάνε όλοι επιτυχώς από όλα τα στάδια. Μάλιστα, μερικοί δεν φτάνουν ποτέ έως την αποδοχή, και μένουν σε προηγούμενα στάδια (κυρίως αυτό της κατάθλιψης και της άρνησης (Ross Ε. Κ., 1997).

Αναλυτικότερα:

-Άρνηση (Denial): Πρόκειται για την πρώτη αντίδραση μετά το άκουσμα των τραγικών ειδήσεων του χαμού του δικού μας ανθρώπου.

-Θυμός (Aggresion): Μετά την πρώτη αντίδραση, ο πόνος του θανάτου μετατρέπεται σε θυμό και επιθετικότητα. Μικροί και μεγάλοι σε αυτό το στάδιο αναζητούν και επιρρίπτουν ευθύνες, πολλές φορές κατηγορούν και τον ίδιο τους τον εαυτό.

-Διαπραγμάτευση (Bergaining): Το τρίτο στάδιο της θεωρίας της Ross (1997),είναι ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ του πρώτου σοκ και της αποδοχής του θανάτου. Κάποιος που διαπραγματεύεται την μη αντιστρεψιμότητα του θανάτου για πρώτη φορά αρχίζει να συνειδητοποιεί πως δεν υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει για να αλλάξει αυτή την κατάσταση.

-Κατάθλιψη (Depression): Η φάση της κατάθλιψης μπορεί να διαρκέσει από λίγες ώρες/ημέρες, έως και μερικούς μήνες. Πρόκειται για μια ψυχοφθόρα διαδικασία η οποία όμως είναι ιδιαίτερα σημαντική στη βίωση του πένθους.

-Αποδοχή (Acceptance): Αποδοχή του θανάτου. Η αποδοχή του ότι κάποιος έχει φύγει από την ζωή, δεν σημαίνει ότι αυτόματα διαγράφεται κάθε συναίσθημα για τον θάνατό του. (Αγοραστός Δ. 2010).

 Συμπεραίνουμε λοιπόν, πως το πένθος ή αλλιώς η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, είναι μια κατάσταση που μπορεί να βιώσουμε όλοι, μικροί μεγάλοι. Αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να στηρίξουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα σε αυτή την δύσκολη κατάσταση που περνούν, να είμαστε δίπλα τους ουσιαστικά. Σχετικά με τους μικρούς μας φίλους να τους αφήσουμε να περάσουν μέσα από τα στάδια του πένθους, δεν τους προστατεύουμε αν τους κρύβουμε την αλήθεια ή τους λέμε πράγματα μη αληθή. Δεν κάνουμε την κατάσταση καλύτερη με αυτόν τον τρόπο. Δυστυχώς έτσι είναι η ζωή και πρέπει να συνεχίζουμε να παλεύουμε και να προσπαθούμε, ο ένας έχει τον άλλον...και έτσι προχωρούμε...

Επιμέλεια: Λάλου Σπυριδούλα Μαρία

Εκπαιδευτικός

Βιβλιογραφία:

- Aboutyouth.gr, 2008

-BuckleyT., McKinleyS., ToflerG. & BartropR. 2010

-DowdenS. 1995. ΗoladayB. 1995. HeneyS.P. 1991. SchonfeldD.J. 1993

- Ross Ε. Κ., 1997

- Αγοραστός Δ. 2010

-Μίττλετον Χ., 2009