Ορισμός,Χαρακτηριστικά,Αιτιολογία
Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν τα
τελευταία χρόνια ένα πρόβλημα για την εκπαιδευτική πραγματικότητα, που αφορά
χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες και απασχολεί με ένταση τόσο τους
εκπαιδευτικούς, όσο και τους γονείς.
Μεγάλος
αριθμός μαθητών και μαθητριών, τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην δευτεροβάθμια
εκπαίδευση, αποτυγχάνουν καθημερινά, στερούνται έγκαιρης ανίχνευσης των
μαθησιακών τους δυσκολιών και αποτελεσματικής εκπαιδευτικής στήριξης. Τα
προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες είναι αρκετά
διαφοροποιημένα, γεγονός που οφείλεται τόσο στην φύση των μαθησιακών δυσκολιών,
όσο και στην αλληλεπίδραση με την διδασκαλία που παρέχεται.
Τις
περισσότερες φορές υπάρχουν στοιχεία που προειδοποιούν για τις μαθησιακές
δυσκολίες, αλλά είναι δυσδιάκριτα από τους γονείς των παιδιών και δυστυχώς
απουσιάζει η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση.
Γενικότερα, η διεθνής βιβλιογραφία κατατάσσει
τις Μαθησιακές δυσκολίες σε τρεις κατηγορίες:
1.Διαταραχή
της ανάγνωσης ή δυσλεξία
2.Διαταραχή
της γραπτής έκφρασης
3.Διαταραχή
των μαθηματικών ή δυσαριθμισία.
Στην
κατηγορία της διαταραχής της γραπτής έκφρασης, ανήκει και η δυσορθογραφία. Ορθογραφία
τώρα, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται στο βιβλίο «Ανάπτυξη ανάγνωσης και
γραφής - Διδακτικές παρεμβάσεις», είναι η
δεξιότητα γραπτής απεικόνισης λέξεων ακολουθώντας σειρά αποδεκτών κανόνων.
Έτσι, μπορούμε να ορίσουμε την ορθογραφία ως ένα σύνολο κανόνων που διέπουν τη
γραπτή απεικόνιση των λέξεων μιας γλώσσας, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται ο
συλλαβισμός, η εκπορευόμενη από τη γραμματική ορθογραφημένη γραφή των λέξεων, η
χρήση πεζών (μικρών) - κεφαλαίων γραμμάτων και η χρήση των σημείων στίξης. Το
να μην έχει ένα παιδί υψηλή επίδοση στην ορθογραφία δεν σημαίνει απαραίτητα ότι
έχει μαθησιακή δυσκολία. Παρ’ όλα αυτά, όταν η δυσκολία στην ορθογραφία,
συνδυάζεται με δυσκολία στην ανάγνωση και/ή την αριθμητική, τότε υπάρχει λόγος
για περαιτέρω διερεύνηση και ανησυχία.
Η δυσορθογραφία, ως μια κατηγορία των
διαταραχών της γραπτής έκφρασης, εκδηλώνεται με ασυνήθιστα επίμονη δυσκολία
στην απόκτηση της ικανότητας για ορθογραφημένη γραφή, τόσο στο επίπεδο της
λέξης, όσο και στο επίπεδο της πρότασης και της σύνταξης γραπτής παραγράφου,
αλλά και η ανεξήγητη δυσκολία που αφορά την ικανότητά του να αντιστοιχεί με
ευχέρεια φωνήματα και γραφήματα και να εφαρμόζει τους γραμματικούς κανόνες σε
όλους τους τύπους της γραφής.
Η ειδική μαθησιακή δυσκολία της
ορθογραφίας, πολύ συχνά συνυπάρχει με αυτήν της ανάγνωσης, αλλά είναι πιθανόν
να υφίσταται από μόνη της, χωρίς εμφανείς διαταραχές στην ανάγνωση. Ειδικότερα,
οι μαθητές με δυσορθογραφία, κάνουν συχνά παράλειψη γραμμάτων, συλλαβών, λέξεων
(στώμα αντί για στρώμα), αντιστροφή γραμμάτων, συλλαβών, λέξεων (έστι αντί για
έτσι) και αντικατάσταση γραμμάτων, των οποίων οι ήχοι είναι φωνολογικά
συγγενείς ή μοιάζουν μεταξύ τους ως προς τη μορφή (δ-β, δ-θ, β-φ, γ-χ, β-θ,
κ-χ). Ακόμη, κάνουν παραποίηση φωνηέντων (πέντα αντί για πέντε), αλλά και
προσθήκη φθόγγων ή συλλαβών (παπαράθυρο), μετακίνηση γραμμάτων μέσα στην ίδια
λέξη (παο αντί για από), καθώς και ορθογραφικά λάθη σε βασικούς κανόνες
(παίζο). Επιπλέον, παρουσιάζουν αδυναμία στην αυτοματοποίηση των καταλήξεων και
πολλές φορές, χρησιμοποιούν καθρεπτική γραφή (ρ-9, ε-3). Ενώνουν δύο λέξεις σε
μία, ενώ δε χρειάζεται (το δικομου).
Κάνουν
λανθασμένη χρήση των κεφαλαίων γραμμάτων. (Ξεκινούν καινούρια πρόταση με μικρό
γράμμα ή γράφουν μία λέξη με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα ενώ δεν είναι κύριο
όνομα), καθώς και λανθασμένη χρήση του τόνου ή δεν χρησιμοποιούν καθόλου
τόνους. Κάνουν λάθη στο ετυμολογικό μέρος της λέξης και παρουσιάζουν αδυναμία
στη γενίκευση των κανόνων ορθογραφίας των ομοιοκατάληκτων και παράγωγων λέξεων.
Κάνουν λάθη στη χρήση των γραμμάτων –υ, -φ, -β (εφχαριστώ αντί για ευχαριστώ)
και συνηθίζουν να κάνουν συντακτικά λάθη (Τα παιδιά έτρεχε). Τέλος, γράφουν με
διαφορετικό τρόπο την ίδια λέξη μέσα στο ίδιο κείμενο, παρουσιάζουν δηλαδή
αδυναμία στη σύνδεση της ορθογραφίας της λέξης με τη σημασία της ( τις αντί για
της) και παρουσιάζουν αδυναμία αυτοδιόρθωσης.*
Κατά
τη διάρκεια της Πρακτικής μου Άσκησης, σε τμήμα ένταξης, παρατήρησα πως, ένας
μεγάλος αριθμός παιδιών, έτεινε να παρουσιάζει δυσκολίες στη γραπτή έκφραση,
κυρίως στην ορθογραφία των λέξεων, παρουσιάζοντας συχνά προσθήκη φθόγγων και
συλλαβών (π.χ. παπατατα), καθώς και καθρεπτική γραφή (π.χ. πολλές φορές αντί
για ‘ε’ μου έγραφαν τον αριθμό 3’, το 6 μου το έλεγαν σ, αλλά
και το αντίστροφο).
Όσον αναφορά την αιτιολογία της δυσορθογραφίας,
δεν υπάρχει μια απόλυτη και ξεκάθαρη άποψη πάνω σε αυτό το θέμα. Ωστόσο,
σύμφωνα με ορισμένες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί κατά καιρούς, θεωρείται
πως η δυσορθογραφία μπορεί να οφείλεται είτε σε κληρονομικούς παράγοντες, είτε
σε κάποια ελαφριά νευρολογική διαταραχή, είτε σε ανεπαρκής εκπαίδευση και
περιορισμένες ευκαιρίες μάθησης, που δέχθηκε το παιδί.
Αντιμετώπιση
Όπως συμβαίνει και με τις περισσότερες
διαταραχές, η πρώιμη ανίχνευση, διάγνωση και παρέμβαση αποτελούν τη βασική
συνταγή για την ‘αντιμετώπιση’ της δυσορθογραφίας. Όσο πιο νωρίς εντοπίσουμε
τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μαθητής, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι και
η παρέμβασή μας.
Τα
παιδιά, λοιπόν, που παρουσιάζουν αυτή την ειδική μαθησιακή δυσκολία,
χρειάζονται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα διδασκαλίας που να στηρίζεται σε
τεχνικές εμπέδωσης των ορθογραφικών κανόνων, μέσω της δημιουργίας οπτικών
εικόνων και της εφαρμογής μνημονικών τεχνικών. Γενικότερα θα πρέπει να
επιλέγουμε μεθόδους που θα καλύπτουν τις ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες και πάνω
από όλα τις ικανότητές του κάθε παιδιού ξεχωριστά.
Ο ρόλος
της οικογένειας είναι, ωστόσο, εξίσου σημαντικός. Οι
γονείς οφείλουν να συμβουλεύονται τους ειδικούς επιστήμονες(ειδικούς
παιδαγωγούς, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές και ψυχολόγους), και να ακολουθούν
τις οδηγίες τους ,καθώς η εκπαίδευση συνεχίζεται σε όλους τους χώρους που
κινείται το παιδί και δε σταματά με το πέρας της εκάστοτε συνεδρίας.
Θα ήθελα σε αυτό
το σημείο να παραθέσω δύο συγκεκριμένες τεχνικές αντιμετώπισης της
δυσορθογραφίας, που είναι ευρέως γνωστές και που κι εγώ η ίδια, κατά τη
διάρκεια της Πρακτικής μου Άσκησης, χρησιμοποίησα, σε μαθητές που δυσκολεύονταν
με την ορθογραφία των λέξεων:
·
«Πολυαισθητηριακή προσέγγιση Fernald»:
Σ’ αυτήν την προσέγγιση, εμπλέκουμε οπτική, ακουστική, κιναισθητική και απτική
αίσθηση. Έγραφα, λοιπόν τη λέξη (π.χ. παίζω) και την έλεγα προφορικά. Ο
μαθητής ιχνηλατούσε την λέξη στον αέρα, ενώ την έλεγε. Έπειτα, έγραφε τη λέξη
σε χαρτί. Ο μαθητής, ξαναέγραφε
από μνήμης τη λέξη. Αν αυτή ήταν σωστή έμπαινε στο κουτί των λέξεων, που είχα
κατασκευάσει. Αλλιώς επαναλαμβανόταν η διαδικασία από την αρχή.
·
Χρήση
του ηλεκτρονικού υπολογιστή:
Τα σύγχρονα
τεχνολογικά μέσα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και οικία στα παιδιά. Η χρήση
τους, λοιπόν, βοηθάει και στην εκμάθηση της ορθογραφημένης γραφής. Υπάρχουν
αρκετά προγράμματα (π.χ. «Οι περιπέτειες του Ξεφτέρη», «Οι ιστορίες της
σειράς», «Ένα γράμμα μια ιστορία» κ.α. ),τα οποία μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τα παιδιά στην εκμάθηση της
ορθογραφίας και όχι μόνο.
Αυτές λοιπόν ήταν ορισμένες από τις τεχνικές,
που μπορούμε να εφαρμόσουμε στην αντιμετώπιση της δυσορθογραφίας. Υπάρχουν
ωστόσο πάρα πολλές προσεγγίσεις, που θα μπορούσαμε ίσως να μελετήσουμε σε
κάποιο άλλο άρθρο. Τελειώνοντας, θα ήθελα να θυμάστε πως το
παιδί με οποιαδήποτε Μαθησιακή Δυσκολία ΔΕΝ είναι τεμπέλικο, ΔΕΝ
είναι ότι δεν «παίρνει από γράμματα», όπως συνηθιζόταν να λέγεται. Έχει ΕΙΔΙΚΕΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ και χρειάζεται την βοήθεια των γονέων, των δασκάλων
και των ειδικών επιστημόνων, για να βελτιώσει τις δεξιότητές του και στη
συνέχεια, τη σχολική του επίδοση.
*Προσοχή: Για να πούμε
ότι ένα παιδί παρουσιάζει δυσορθογραφία, χρειάζεται να εμφανίζει παραπάνω από
ένα σύμπτωμα για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών. Τα συμπτώματα είναι
ενδεικτικά. Κάθε παιδί έχει διαφορετική προσωπικότητα γι’ αυτό και χρήζει
εξατομικευμένης αξιολόγησης.
Επιμέλεια: Ψαριανού
Μαρία
Ειδική Παιδαγωγός
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Τζιβινίκου, Σ. 2015. Ανάπτυξη ανάγνωσης και γραφής - Διδακτικές παρεμβάσεις. [Κεφάλαιο
Συγγράμματος]. Στο Τζιβινίκου, Σ. 2015. Μαθησιακές δυσκολίες - διδακτικές
παρεμβάσεις. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών
Βιβλιοθηκών. κεφ 5.
Bailet,
L.L. (1991). Development and disorders of spelling in the beginning school
years. A.M. Bain, L.L. Bailet , & L.C. (Eds.).
Μήτσιου, Δ.Γλ.
(2006). Νευροψυχολογία διαταραχών
γραφής. Καθρεφτική Γραφή. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Βόλου.
Το εκπαιδευτικό λογισμικό μπορεί να
χρησιμοποιηθεί από γονείς,εκπαιδευτικούς, ειδικούς παιδαγωγούς και ψυχολόγους,
ως μέσο για τη μετάδοση πληροφοριών
και ως εργαλείο για την οικοδόμηση και την αξιολόγηση γνώσεων. Βέβαια είναι ένα
εργαλείο που εύκολα μπορεί να γίνει παγίδα αν δεν χρησιμοποιείται σωστά. Γι’
αυτό χρειάζεται ενημέρωση και εκπαίδευση από τους χρήστες αλλά και σωστή διαχείριση.
