Η εκπαίδευση παιδιών με σοβαρά προβλήματα όρασης: πρακτική προσέγγιση στο χώρο της διδασκαλίας

   

   Μεγάλη ετερογένεια χαρακτηρίζει τον πληθυσμό των παιδιών που εμφανίζουν ολική ή μερική απώλεια όρασης. Όπως ακριβώς τα βλέποντα παιδιά, έτσι και τα παιδιά με σοβαρά προβλήματα όρασης, έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ιδιαίτερες ικανότητες, και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον τρόπο κατάκτησης γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, την ικανότητα κινητικότητας και προσανατολισμού, καθώς και το νοητικό επίπεδο. Για παράδειγμα, δυο παιδιά με τον ίδιο βαθμό οπτικής απώλειας, βλέπουν τελείως διαφορετικά, καθώς η λειτουργική όραση σε καθένα από τα δύο αυτά παιδιά είναι καλλιεργημένη με πολύ διαφορετικό τρόπο.

   Στο σημείο αυτό, είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε πως ένα παιδί, το οποίο έχει χάσει την όρασή του πριν την ηλικία των 5 χρόνων, θεωρείται εκ γενετής τυφλό, από τη στιγμή που δεν έχει οπτικές μνήμες. Από την άλλη, τα άτομα που τείνουν να χάνουν την όρασή τους, μετά την ηλικία των 5 ετών, είτε ύστερα από κάποιο ατύχημα, είτε από κάποια πάθηση, χαρακτηρίζονται ως άτομα με επίκτητη τύφλωση κι τα οποία διαθέτουν οπτικές μνήμες, οι οποίες μπορεί να αναφέρονται σε αντικείμενα, περιοχές ή και πρόσωπα. Μαθητές, οι οποίοι δεν είχαν ποτέ εικόνες, όντας εκ γενετής τυφλοί, έχουν αναπτύξει διαφορετικές δεξιότητες και οι δάσκαλοι εφαρμόζουν διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις, συγκριτικά με μαθητές που έχουν οπτικές μνήμες. Σ’ αυτές τις διδακτικές προσεγγίσεις, θα αναφερθούμε παρακάτω.

   Κατά τη γνώμη μου, αυτό που θα πρέπει να ενδιαφέρει κάθε εκπαιδευτικό, ο οποίος έρχεται σε επαφή με μαθητές με σημαντικά προβλήματα όρασης (ΣΠΟ), δε θα πρέπει να είναι τόσο η ακρίβεια των μετρήσεων που αφορούν την οπτική οξύτητα των μαθητών, δηλαδή, το κριτήριο για την αποτελεσματική διδασκαλία των μαθητών με ΣΠΟ, δε θα πρέπει να περιτριγυρίζεται, γύρω από μια μέτρηση, από έναν αριθμό. Αντιθέτως, θεωρώ πως ο εκπαιδευτικός οφείλει να ενδιαφερθεί κυρίως για το επίπεδο της λειτουργικής όρασης του παιδιού, για το εάν, δηλαδή, ο/η μαθητής/-ήτρια, μπορεί να διαβάσει έντυπη γραφή, είτε μεγαλογράμματη (μεγενθυσμένη), είτε με τη χρήση οπτικών βοηθημάτων, ή αν διαβάζει μόνο μέσω της ανάγλυφης γραφής (Braille). Αυτή η διάκριση χωρίζει ουσιαστικά τους μαθητές μας, σε αναγνώστες έντυπης γραφής (print readers) και σε αναγνώστες γραφής Braille (Braille readers), και είναι χρήσιμη στους εκπαιδευτικούς για το σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων (Huebner, 2000).

Οργάνωση χώρου και μαθησιακού περιβάλλοντος

Ο χώρος του σχολείου

   Προκειμένου να ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή του παιδιού με ΣΠΟ στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα, στοχεύοντας, παράλληλα, στην ανάπτυξη των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη διαμόρφωσης ενός κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος στο χώρο του σχολείου, με τις κατάλληλες πάντοτε προσαρμογές, οι οποίες θα βασίζονται στην εκπαιδευτική αξιολόγηση του κάθε μαθητή.

   Για να μπορέσει το παιδί με προβλήματα όρασης να συμμετέχει ισότιμα στο σχολικό περιβάλλον, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η δυνατότητα της ανεξάρτητης και ασφαλούς μετακίνησης του μέσα σε αυτό. Θα πρέπει, δηλαδή, να εξασφαλίσουμε μια αρχιτεκτονική χώρου, η οποία θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Για την επίτευξη αυτού, καλό είναι να υπάρξουν κάποια σημεία αναφοράς για το παιδί, αναπτύσσοντας δηλαδή, με αυτόν τον τρόπο, αυτό που αποκαλούμε «νοητικούς χάρτες». Στο σχηματισμό νοητικών χαρτών, νοούνται η ύπαρξη χαρτών αφής ή μακετών. Έρευνες έχουν δείξει πως, όταν τα παιδιά με τύφλωση διδάσκονται και ενημερώνονται με τη βοήθεια ενός απτικού χάρτη ή μιας μακέτας, τότε είναι σε θέση να σχηματίσουν μια νοητική εικόνα, που αναπαριστά το χωροταξικό επίπεδο του χάρτη ή της μακέτας κι έτσι να προσανατολίζονται με μεγαλύτερη ευκολία.

   Πέραν όμως από την εξασφάλιση της ανεξάρτητης κίνησης του παιδιού με ΣΠΟ, κρίνεται εξίσου σημαντική η εξασφάλιση της ασφάλειάς του. Η ασφάλεια, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων κινητικότητας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα επικινδυνότητας είναι η απουσία αντιολισθητικών καρπετών, στο τέλος κάθε σκάλας ή στο μεσοδιάστημα μιας σκάλας, τα οποία δηλώνουν το τέλος ή την αρχή μιας άλλης σειράς σκαλοπατιών. Επιπλέον, η ύπαρξη πολύ φωτεινών διαδρόμων που οδηγούν σε σκοτεινές αίθουσες διδασκαλίας ή το αντίστροφο, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές δυσκολίες. 

   Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι γυαλιστερές πόρτες ή τα γυαλιστερά πατώματα, τα οποία δημιουργούν πολλαπλά είδωλα, με την αντανάκλαση του φωτός, έχοντας ως αποτέλεσμα τον αποπροσανατολισμό του παιδιού. Διάφορες προεξοχές του τοίχου (καλοριφέρ, πυροσβεστήρες), παράθυρα που ανοίγουν προς τα μέσα ή μη σταθερά αντικείμενα στις άκρες των διαδρόμων, αποτελούν πιθανά σημεία ατυχήματος, αφού το παιδί κινείται στο χώρο, έχοντας ως επίπεδο αναφοράς τον τοίχο (Αργυρόπουλος, 2005). Όλα τα παραπάνω, επομένως, θα πρέπει να ελέγχονται και να αποφεύγονται στο μέγιστο δυνατό βαθμό, προκειμένου να εξασφαλίσουμε την ασφάλεια των μαθητών μας.

Ο χώρος της τάξης

   Αδιαμφισβήτητα, ο χώρος της τάξης αποτελεί έναν χώρο στον οποίο ο μαθητής εργάζεται και μέσα στον οποίο ο ίδιος θα πρέπει να νιώθει δημιουργικός και παράλληλα να περνάει ευχάριστα. Ο μαθητής οφείλει να έχει πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία που προσφέρεται μέσα στην τάξη, το οποίο απαιτεί, με τη σειρά του, ένα κατάλληλο πλαίσιο προσαρμογών, που θα τον καθιστά συμμετοχικό και ενήμερο. Η έλλειψη, για παράδειγμα, σωστού φωτισμού επηρεάζει σημαντικά την εκτέλεση της εργασίας από το παιδί με ΣΠΟ. Για τον λόγο αυτό, θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε φωτιστικά στα θρανία των παιδιών που εμφανίζουν αμβλυωπία, ώστε να δημιουργήσουμε ατομικό φωτισμό που θα διευκολύνει τη διαδικασία της ανάγνωσης για τα παιδιά αυτά. Επιπλέον, μπορούμε να τοποθετήσουμε αναλόγιο πάνω ή δίπλα στο θρανίο, στη περίπτωση που ο μαθητής μας χρειάζεται να είναι πολύ κοντά στο βιβλίο για να διαβάσει ή για να γράψει. Ακόμη, για τα παιδιά με φωτοφοβία, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε γυαλιά με αποχρώσεις μέσα στο χώρο της τάξης.

   Πολύ σημαντικό, επίσης, είναι η σχολική μας τάξη να είναι όσο το δυνατόν πιο τακτοποιημένη και οργανωμένη, αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο σκόρπια αντικείμενα στο πάτωμα, καλώδια υπολογιστών, τσάντες στο διάδρομο της τάξης, καρέκλες και ανοιχτά παράθυρα, χωρίς να έχει υπάρξει κάποια προειδοποίηση. Τέλος, για τους μαθητές με ολική απώλεια όρασης, οι οποίοι διαβάζουν μέσω αφής, προτείνεται η χρήση μηχανών και εκτυπωτών Braille. Η χρήσης της τεχνολογίας, αποτελεί εξίσου μια πολύ καλή επιλογή για μαθητές με ΣΠΟ, παρέχοντας ευκαιρίας για ισότιμη πρόσβαση των παιδιών αυτών με τους βλέποντες συμμαθητές τους.

   Από τα παραπάνω, βλέπουμε πως η οργάνωση και οι στρατηγικές της διδασκαλίας που επιλέγονται και υιοθετούνται από τη πλευρά των εκπαιδευτικών παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και την καλλιέργεια γνωστικών και μεταγνωστικών δεξιοτήτων των παιδιών με σοβαρά προβλήματα όρασης

Επιμέλεια: Ψαριανού Μαρία

Ειδική Παιδαγωγός

 Follow & Like: Teacher's Blog

Βιβλιογραφία

Αργυρόπουλος, Β. (2005). Η αξιολόγηση της λειτουργικής όρασης των παιδιών με σοβαρά προβλήματα όρασης: Μια πολυδιάστατη και σύνθετη διαδικασία. Αθήνα: Πεδίο

Παπαδόπουλος, Σ. Κ. (2005). Τύφλωση και Ανάγνωση. Διαβάζοντας με την Αφή. Εκδόσεις ΖΗΤΗ

Εμείς σας προτείνουμε, εσείς αποφασίζετε

   Επιτέλους τελείωσαν τα σχολεία, ήρθε το καλοκαιράκι και οι στιγμές τις χαλάρωσης. Ωστόσο, αν επιθυμείτε τα παιδιά σας να μην χάσουν επαφή με το σχολείο και όσα έμαθαν, εμείς είμαστε εδώ. Σας προτείνουμε λοιπόν κάποια βιβλία που μπορούν να διαβάσουν τα παιδιά κατά την διάρκεια των διακοπών.

·         Το μήνυμα της αγάπης, Τασούλα Τσιλιμένη, εκδόσεις ΔΙΑΠΛΟΥΣ

Τι συμβαίνει τη γιορτή της άνοιξης στο νησί των Αβάντων; Γιατί η αυλή του κυρίου Έγκ γεμίζει καλάθια μέρες πριν; Από πού ο κύριος Έγκ έμαθε τη μοναδική τέχνη για τα αβγά καλλιτεχνήματα; Πώς και γιατί όλο και πιο συχνά το χαλί ρουφά σταγόνες από το αγαπημένο τσάι του κυρίου Έγκ; Ένα τρυφερό παραμύθι για την αξία της αλληλεγγύης, της προσφοράς, της αναγνώρισης, της αποδοχής και της ταπεινότητας.

Μια ιστορία για τη ζωή και τη φυσική της πορεία. Ένα βιβλίο που με ρεαλισμό, λεπτότητα και τρυφερότητα ψιθυρίζει τα συναισθήματα της απώλειας, του ψυχανεμίσματος της φθοράς αλλά κυρίως το μεγαλείο της Αγάπης. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

·         Ο ξυλοπόδαρος βασιλιάς, Μαρία Παπανδρέου, εκδόσεις ΟΣΕΛΟΤΟΣ

Σε μια μακρινή χώρα στην άκρη της γης, όλοι οι κάτοικοι είναι ψηλοί εκτός από έναν τον βασιλιά της. Τον αποκαλούν μάλιστα κοροϊδευτικά ο "νάνος βασιλιάς", κάτι που τον θλίβει ιδιαίτερα. Αποφασίζει λοιπόν να τους εκδικηθεί βγάζοντας σκληρούς νόμους. Τα χρόνια περνούν και ο μοναχογιός του ετοιμάζεται να τον διαδεχτεί στον θρόνο. Υπάρχει όμως ένα μυστικό καλά κρυμμένο: είναι και εκείνος το ίδιο κοντός με τον πατέρα του. Για να αποφύγει τον χλευασμό του γιου του, ο βασιλιάς προκηρύσσει διαγωνισμό με έπαθλο χίλια χρυσά φλουριά για όποιον καταφέρει να... ψηλώσει το βασιλόπουλο. Τρεις είναι οι υποψήφιοι: ένας γιατρός, ένας ηθοποιός και ένας ξυλουργός. Οι δύο πρώτοι αποτυγχάνουν και μοναδική ελπίδα του μελλοντικού βασιλιά είναι ο ξυλουργός. Θα καταφέρει άραγε να τον κάνει ψηλό μέχρι τη μέρα της στέψης του ή θα καταδικαστούν και οι δύο, ο ξυλουργός σε θάνατο και ο διάδοχος σε παντοτινή δυστυχία; (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

·         Κατορθώματα και θαύματα, ταξίδια στην μυθολογία, Μαρία Αγγελίδου, εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Κατόρθωμα είναι ο κόσμος, κατόρθωμα και θαύμα. Κατορθώματα των θεών ο πλούτος κι ο έρωτας. Κατορθώματα των ανθρώπων η αγάπη και το σωστό και τα λάθος. Κατορθώματα, αλλά και θαύματα.Αίνιγμα, τέλος, αίνιγμα μεγάλο η ζωή.Οι μύθοι ιστορούνε το Άγνωστο, ξέρουν αυτό που ποτέ δε θα μάθουμε, έχουν λόγια και πρόσωπα για τους θεούς και τους ήρωες που έχουμε μέσα μας. Οι μύθοι είναι ποτάμια αιώνια κι οι ιστορίες τους κυλάνε μέσα από τα τοπία του Χρόνου. κατηφορίζουν πλαγιές, σκάβουν βουνά, γκρεμίζονται από ψηλά τις νύχτες και σκαρφαλώνουν τις μέρες, διασχίζουν κάμπους απέραντους. Διασχίζουν εποχές. Διασχίζουν ζωές. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

·         Η δημιουργία του κόσμου  και οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου, Ελένη Δικαίου, εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

Οι ιστορίες που θα διαβάσετε σ' αυτό το βιβλίο είναι πολύ παλιές. Τις έφτιαξαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας κι οι αλήθειες που κρύβουν μέσα τους είναι στολισμένες με τόση φαντασία, που κάνει την καθεμιά τους ένα παραμύθι συναρπαστικό. Γιατί ήταν σπουδαίοι "παραμυθάδες" οι αρχαίοι Έλληνες κι οι ιστορίες απ' την ελληνική μυθολογία για τη δημιουργία του κόσμου και τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου είναι απ' τις ωραιότερες που έχουν φτιάξει. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Στην συνέχεια ακολουθούν τίτλοι κι άλλων βιβλίων:

·         Ο μικρός δράκος Καρύδας, Ταξίδι στον Βόρειο Πόλο, Ίνγκο Ζίγκνερ εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

·         Η Ελεάννα στο Νησί της Ευτυχίας, Φίλιππος Φιλίππου, εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

·         Περιπέτειες στην Καλλιτεχνούπολη, Πέγκυ Φούρκα, εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

·         Οι Γενναίοι του Μαραθώνα, Θάνος Κονδύλης, εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ

   Τα βιβλία που σας προτείνουμε είναι για ηλικίες 9 με 12 ετών. Δεν είναι υποχρεωτικό να τα διαβάσουν τα παιδιά μόνα τους, μπορείτε παρέα να περάσετε δημιουργικό και ποιοτικό χρόνο…Καλή ανάγνωση…

Επιμέλεια:

Λάλου Σπυριδούλα Μαρία

Εκπαιδευτικός

 Follow & Like :Teacher's Blog